قدس آنلاین- شیخ بهایی را بیشتر با هنر معماری افسانه‌ای‌اش می‌شناسیم. مردی که اصفهان امروز و جاذبه‌های گردشگری‌اش، مدیون اوست. شیخ که در هوش و ذکاوت شهره تاریخ ایران است اصالتی لبنانی از دیار جبل عامل دارد. سرزمینی که از دیرباز مهد پرورش بزرگانی چون شیخ حر عاملی، عزالدین حسین عاملی و شیخ بهایی بوده و در روزگار ما نیز علامه جعفر مرتضی عاملی و علامه شرف‌الدین در همان مسیر به رونق علوم اسلامی و اندیشه شیعی کمک کرده‌اند.

شیخ بهایی در کشاکش حمله عثمانی‌ها به منطقه شیعه نشین لبنان، همراه خانواده راهی ایران شد. دولت عثمانی در آن زمان یکی از دو امپراتوری مهم جهان اسلام بود. ورود شیخ به ایران صفوی و اقامت در قزوین آغاز یک دوره مهم و تاریخی تحول در حوزه علوم اسلامی و نقش آفرینی علمای شیعه درعرصه‌های سیاسی و فرهنگی بود. مهم‌ترین رویداد سیاسی و اجتماعی دوره حیات شیخ بهایی، برقراری ارتباط بین عالمان و حکومت بود که تا آن زمان رخ نداده بود. بعد از حکومت کوتاه آل بویه، دولت صفویه حکومتی شیعی در منطقه‌ای وسیع بود که توانست تعامل خوبی با علمای شیعه داشته باشد. تلاش پادشاهان صفوی برای نزدیکی به علما، هم برای تمسک به فقه شیعه در قانون‌گذاری بود و هم کسب وجهه مردمی.

با وجود این سیاست دو سر بُرد برای صفویان، شیخ بهایی نیز مانند بسیاری از علمای وقت از فرصتی که حکومت برای رونق علوم دینی بوجود آورده بود، استفاده و از موضع هدایت با شاه عباس اول و شاه طهماسب ارتباط برقرار کرد. مجموعه اقدام‌ها و برنامه‌های شیخ بهایی در کمک به سلطنت شاه عباس در محورهایی چون خدمت به محرومان، هدایت حاکمیت به اجرای دستورات دینی، تلاش برای حفظ اقتدار دین در عرصه سیاست و تحقق دربار اسلامی در برابر اسلام درباری، اعمال دیانت به عنوان دستورعمل سلطنت و پرهیز از تملق در برابر پادشاه قابل تعریف است.

کتاب «نان و حلوا» ی شیخ، شیوه انتقادی و صریح به زاهدنمایانی است که با چاپلوسی خود را به شاهان نزدیک می‌کردند.

نان و حلوا چیست، دانی‌ای پسـر

قرب شاهان است، زین قرب الحذر

می‌برد هوش از سر و از دل قرار

الفرار از قرب شاهان، الفرار

دادن مقام شیخ الاسلامی به علمای شیعی یکی از اتفاق‌هایی است که در حکومت صفویان رخ داد. شیخ بهایی بعد از درگذشت پدر همسرش «شیخ زین‌الدین علی منشار عاملی» به این مقام دست یافت و نقش سیاسی مهمی در زمان شاه عباس بازی کرد.

اما این تنها بُعد از شخصیت شیخ نبود، او با اشراف در دانش‌های گوناگون چون فقه و اصول، حدیث و تفسیر، عرفان، حساب، هندسه و معماری، نحو، نجوم و کلام توانست به یکی از چهره‌های تأثیرگذار در رشد و توسعه تمدن اسلامی تبدیل شود. به خدمت گرفتن سیاست و حضور در مقام شیخ الاسلامی برای تحقق رؤیای بزرگ شیخ در تقویت کشوری شیعی در سرزمین ایران و توسعه تمدن اسلامی بود. در همین راستا او که خود در مقام یک فقیه و مجتهد و متکلم بود به مظاهر تمدنی نیز دست انداخت و با بهره گیری از علم ریاضیات، هندسه و معماری، موجب رونق شهری چون اصفهان به عنوان نماد رشد تمدنی ایران شیعی در دوره صفویه شد.